2
باستان شناس، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام
10.22034/farhang.2024.390887.1690
چکیده
دشت دهلران یکی از دشتهای حاصلخیز ایران است که از قدیمالایام مورد توجه جوامع انسانی بوده است. چشمۀ قیرِ عین قیر یکی از منابع طبیعی مهم این دشت است. قیر با توجه به قابلیتهای مفید و فراوانی که دارد، در گذشته به طور گستردهای در دشت دهلران استخراج و تولید می‌شده است. این پژوهش با هدف تبیین فرایند تولید و تجارت قیر در تپۀ فرخ‌آباد دهلران انجام شد. روش تحقیق نیز بر استفاده از نتایج مطالعات میدانی اخیر و منابع و اسناد حاصل از مطالعات پیشین مبتنی بود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که قیر در تپۀ فرخ‌آباد از اقلام مهمی بوده که از دورۀ فرخ تا سلسله‌های قدیم تولید می‌شده است. روند تولید قیر در فرخ‌آباد را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد: در مرحلۀ اول که دوران فرخ تا اوروک میانه را در بر میگیرد، میزان تولید قیر در سطح پایینی بوده، مقدار کمی از آن، صادر و قسم مهمی از آن در محل مصرف می‌شده است. مرحلۀ دوم، دوران اوروک جدید، جمدت نصر و سلسله‌های قدیم را شامل می‌شود. در این دوران تغییرات محسوسی در روند تولید و استفاده از قیر رخ داد؛ تولید قیر و صادرات آن به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد و مصرف محلی آن به شدت کاهش یافت. همزمان در دورۀ اوروک جدید، ساختمان‌های غیربومی بزرگی ساخته شد که ظاهراً فضای اداری – کارگاهی مرتبط با تولید و تجارت قیر داشتند؛ همچنین در این دوره، دامنۀ سکونت در فرخ‌آباد به حداکثر گسترش خود رسید. به نظر می‌رسد افزایش نیاز به قیر، زمینهساز استقرار گروههای جدید در فرخ‌آباد برای تولید و صادرات آن به مراکز مورد نظر بوده است. احتمالاً در مرحلۀ اخیر، متخصصانی غیربومی در فرخ‌آباد مستقر شده و تولید و صادرات قیر را مدیریت نمودهاند.
)